Ο οδοντίατρος του 21ο αιώνα είναι πλέον ο γιατρός όχι μόνο των δοντιών και των ούλων, αλλά ολόκληρης της στοματικής κοιλότητας. Κι αυτό, διότι είναι ο πρώτος που θα παρατηρήσει, συνήθως τυχαία, παθολογικές αλλοιώσεις στο στόμα, που αποτελούν είτε παθολογικές καταστάσεις της ίδιας της στοματικής κοιλότητας, είτε στοματικές εκδηλώσεις συστηματικών (γενικότερων δηλαδή) νόσων του οργανισμού. Επομένως, καλείται να συμβάλλει στην έγκαιρη διάγνωση πολλών νόσων, ακόμη και κάποιων επικίνδυνων για την ίδια τη ζωή του ασθενή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο καρκίνος του στόματος, που μπορεί να είναι πρωτογενής, ή μεταστατικός.
Ο συνηθέστερος τύπος στοματικού καρκίνου είναι το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα. Η ακριβής αιτιολογία του είναι άγνωστη, όμως βάσει πολύχρονων ερευνών, εκτός από τη γενετική προδιάθεση του ατόμου, ενοχοποιούνται και ορισμένοι αιτιολογικοί παράγοντες, κυρίως το κάπνισμα, η απομύζηση καπνού, το αλκοόλ και ορισμένοι άλλοι, όπως το σύνδρομο Plummer-Vinson (μια μορφή σιδηροπενικής αναιμίας), χρόνιοι τοπικοί ερεθισμοί, η σύφιλη κ.α. Εμφανίζεται με διάφορες μορφές, όπως μικρή διάβρωση ή εξέλκωση, λευκή πλάκα, μεγάλο έλκος (πληγή), εξελκωμένος όγκος κ.α. Οι παραπάνω αλλοιώσεις αυξάνονται σε μέγεθος με το πέρασμα του χρόνου, δεν υποχωρούν και στην ψηλάφηση οι γύρω ιστοί εμφανίζουν χαρακτηριστική σκληρία, το δε έλκος, είναι κατά κανόνα ανώδυνο. Η πρόγνωσή του εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, με καθοριστικότερο απ’ όλους την έγκαιρη ή μη διάγνωσή του. Στην πρώτη περίπτωση, το ποσοστό πενταετούς επιβίωσης μπορεί να φτάσει ακόμη και το 95%, ενώ στη δεύτερη, ανάλογα και με τους άλλους παράγοντες, μπορεί να είναι από 10 έως 50%. Επομένως, ο ρόλος του οδοντιάτρου, που θα παρατηρήσει και θα εκτιμήσει πρώτος την κλινική εικόνα του ακανθοκυτταρικού καρκινώματος, είναι ανεκτίμητης αξίας στην αντιμετώπισή του.
Υπάρχουν βέβαια και πολλοί άλλοι τύποι στοματικού καρκίνου, που καλείται ο οδοντίατρος να υποπτευθεί την παρουσία τους. Όπως αναφέρθηκε και πριν, μπορεί να είναι πρωτογενείς (όπως π.χ. το αδενοκαρκίνωμα, το ινοσάρκωμα κ.α.), ή μεταστατικοί, π.χ. από τον πνεύμονα, ή από τον προστάτη.
Χαρακτηριστική περίπτωση προκαρκινικής βλάβης αποτελεί η λευκοπακία. Πρόκειται για μία «λευκή πλάκα» σε κάποιο σημείο του στοματικού βλεννογόνου, που εύκολα συγχέεται με άλλες καταστάσεις, όπως ο ομαλός λειχήνας, ή η μονιλίαση, που εμφανίζουν παρόμοια κλινική εικόνα. Σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για καλοήθεις βλάβες, σ΄ άλλες περιπτώσεις όμως πρόκειται για προκαρκινικές καταστάσεις, ή αρχόμενα καρκινώματα.
Εκτός όμως από τις παθολογικές καταστάσεις της ίδιας της στοματικής κοιλότητας, όπως προαναφέρθηκε, συχνά παρατηρούνται στοματικές εκδηλώσεις συστηματικών νόσων του οργανισμού. Έτσι, εκτός από τις λοιμώξεις του ίδιου του στόματος (επιχείλιος έρπης, στοματίτιδα κ.α.), παρατηρούνται εκδηλώσεις γενικότερων μικροβιακών, ιογενών και μυκητιασικών λοιμώξεων. Η φυματίωση, η σύφιλη, η ιλαρά, η βλαστομυκητίαση, είναι κάποια παραδείγματα τέτοιων λοιμώξεων.
Επίσης, πολλά αυτοάνοσα νοσήματα δημιουργούν στοματικές βλάβες. Ο ομαλός λειχήνας, συνήθως εμφανίζεται με τη δημιουργία λευκών σχηματισμών (βλατίδων), που διατάσσονται σχηματίζοντας μια μορφή σαν δίχτυ, κυρίως στην εσωτερική επιφάνεια των παρειών, μπορεί όμως να εμφανιστεί και με άλλες μορφές. Η πέμφιγα και το καλόηθες πεμφιγοειδές, σε μεγάλο ποσοστό, αρχίζουν από το στόμα, πριν προσβάλουν το δέρμα. Και ο ερυθηματώδης λύκος εμφανίζει εκδηλώσεις στο στόμα.
Ακόμη, πολλές αιματολογικές νόσοι εμφανίζουν κλινική εικόνα στο στόμα. Πολλές μορφές αναιμίας, για παράδειγμα, δημιουργούν την εικόνα ωχρού και ατροφικού στοματικού βλεννογόνου, συχνά με λεία γλώσσα. Οι λευχαιμίες, εμφανίζουν συχνά στοματικές εκδηλώσεις και μερικές φορές το στόμα αποτελεί το πρώτο σημείο αυτών των εκδηλώσεων. Στις περιπτώσεις αυτές, παρατηρούνται κυρίως στα ούλα, αιμορραγία και βλάβες , δυσανάλογες της ουλίτιδας και της περιοδοντίτιδας.
Σε σπάνιες περιπτώσεις, το έμφραγμα του μυοκαρδίου δεν προκαλεί κανένα από τα τυπικά του συμπτώματα, εμφανίζεται όμως με πόνο στη γωνία της κάτω γνάθου, που μπορεί λανθασμένα να εκληφθεί σαν πονόδοντος.
Εννοείται πως δεν είναι στην ειδικότητα του οδοντιάτρου να κάνει τη διάγνωση για όλες τις παραπάνω ασθένειες. Είναι όμως μέσα στα πλαίσια του έργου του να παρατηρήσει την οποιαδήποτε ύποπτη βλάβη μέσα στο στόμα και να παραπέμψει τον ασθενή στο γιατρό της αντίστοιχης ειδικότητας, για την τελική διάγνωση και την έγκαιρη θεραπεία. Προσωπικά, δύο φορές μου έχει τύχει να παρατηρήσω σε γλώσσες ασθενών καρκινικές βλάβες και παρέπεμψα τους ασθενείς σε γναθοχειρουργό, που έκανε τη διάγνωση και σε συνεργασία με ογκολόγο σχεδίασαν και υλοποίησαν τη θεραπεία.